قلعه سنگ بر روی کوه سفید آهکی، که در وسط جلگه سیرجان با ارتفاعی حدود ۲۰۰ متر از سطح جلگه قرار دارد، بنا شده که محیط آن حدود ۴۰۰۰ متر است. بالای این کوه را مسطح نموده اند تا بتوانند ساختمان بسازند.

به گزارش سلام نو، قلعه سنگ سیرجان مربوط به دوره ساسانیان و دوران‌ پس از اسلام است که در ۷ کیلومتری جنوب شرقی سیرجان واقع شده است. این قلعه در واقع شهر قدیم سیرجان بوده که در حال حاضر جز دیوارهای فروریخته و منبر سنگی چیزی از آن باقی نمانده است. این مکان در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۵۳ به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این قلعه در واقع شهر قدیم سیرجان بوده که در حال حاضر جز دیوارهای فروریخته و منبر سنگی چیزی از آن باقی نمانده و اگر آثاری موجود باشد، در دل خرابه ها و داخل ساختمانهای کهنه بصورت تپه های خاک در آمده اند و چیزی دیده نمی شود. قلعه سنگ بر روی کوه سفید آهکی، که در وسط جلگه سیرجان با ارتفاعی حدود ۲۰۰ متر از سطح جلگه قرار دارد، بنا شده که محیط آن حدود ۴۰۰۰ متر است. بالای این کوه را مسطح نموده اند تا بتوانند ساختمان بسازند. این قلعه در اصل قلعه نظامی شهر بوده و ساختمانهای شهر در اطراف قلعه و بخصوص در قسمت شرقی و شمالی آن تا حومه کهن شهر بنا گردیده است. امروزه که در بعضی جاها، بولدزرها خاک این محوطه را برای زراعت و به عنوان کود به باغهای اطراف می برند، قسمتهایی از دیوار اطاقها و سقف ها نمایان گشته است. در قسمت جنوبی قلعه، خانه هایی عالی و منازلی مرتفع با دیوارهایی بلند وجود داشته که محل سکونت اعیان و اشراف بوده است.

در سمت شمالی آن خیابانی وسیع، از شرق به غرب امتداد داشته که در اطراف آن بازار، منازل مسکونی و تجارتخانه قرار داشته است. در سمت شمالی، در نزدیکیهای بالای این قلعه، سنگ را تراشیده و آنرا به صورت صفه ای در آورده اند که به نام شاه نشین معروف است. در قلعه، محبسی وجود داشته که در آن مومیایی پیدا شده است. این محبس در سمت جنوبی قلعه است و شکافی در آن وجود دارد که معدن مومیایی است. در سمت غربی قلعه، مغاره ای است در کمر کوه که به طور طبیعی، توخالی و تشکیل دالانی طولانی داده و به جز همان راهرویی که دارد ، دیگر منفذی ندارد و به همین دلیل کسی نمی تواند به منتهای آن برسد. ظاهراً اینجا زندان قلعه بوده و اشخاص سیاسی را که از طغیان آنها بیم داشتند، در این زندان حبس می کرده اند. این محبس محل زندانی امیر مبارزالدین محمد مظفر و سلطان شاه بوده است. خلاصه شهری که قرنها پابرجا بوده و هزاران انسان را در خود جای و پرورش داده و نیز قلعه ای مهم در ایران به شمار می رفته، بیش از ششصد سال است که ویران شده است. برای ساختن قلعه چون بردن مصالح ساختمانی بر فراز کوه که ارتفاع آن از سطح جلگه سیصد متر است آن هم با شیب تند، کار مشکل و طاقت فرسایی بوده، از ابتکار حمل مصالح ساختمانی به وسیله بز استفاده کرده اند؛ به طوری که بر پشت بزها خورجینکهایی انداخته و داخل هر خورجین یک یا دو آجر می گذاشته و بزها را روانه بالای کوه می کرده اند و در بالا کارگرانی بودند که بار آنها را خالی و مجدداً آنها را روانه پائین می کرده اند و این کار دوباره تکرار می شد.

منبر سنگی قلعه
در شمال قلعه سنگ و به فاصله ۵ متری حصار داخلی، پلکانی منبرمانند از جنس سنگ سفیدی آهکی یکپارچه وجود دارد. برروی بدنه جنوبی این پلکان به خط نسخ عبارت زیر نوشته شده است: «العادل المظفر من السماء بالنصر و العز و الفتح المبین عماد الحق و الدین الواثق بالملک الصمد بالخیرات (؟) السلطان احمد خلد الله السلطانه اقل ممالیک سلطانی فی سنه تسع و ثمانین و سبعمائه» (۷۸۹ هجری قمری) چنانچه از متن کتیبه برمی‌ آید، این نوشته در سال چهارم حکومت عمادالدین احمد، سلطان سلسله آل مظفر در آخرین سال های حکومتش بر سیرجان (۷۹۵-۷۸۶ هجری قمری) حکاکی شده است. پرویز ورجاوند (استاد باستان ‌شناسی دانشگاه تهران) معتقد است که این پلکان سنگی متعلق به زمان‌ های بسیار کهن و مربوط به پیش از اسلام است و آن را جزئی از یک آتشدان وابسته به یک نیایشگاه می ‌داند. اگرچه ابوالقاسم حاتمی قبول دلایل ارائه شده توسط پرویز ورجاوند را مشکل می ‌داند. منبر سنگی قلعه سنگ، تنها یادگار شهر قدیم سیرجان است. این منبر با ارتفاع ۱.۵ متر و به وزن بیش از دو تن، از دوران سلطنت سلطان احمد مظفری (۷۸۹ هجری قمری) به یادگار مانده که هفت سال قبل از خرابی شهر قدیم سیرجان به این صورت حجاری شده است.